10 januari is publiek domein dag. We krijgen dan weer leerzame informatie over ons heen. Is het publiek domein ook een onderdeel van IE? Je zou kunnen zeggen dat het een grens aangeeft. Net zoals Duurzaamheid en AI. Al worden die laatsten binnen IE tegenwoordig scherper onderkend dan het eerste. Duurzaamheid, AI en IE gaan beter samen dan publiek domein en IE.

Eerder dit jaar schreef ik blogs over Erfgoed en publiek domein (over toeëigening versus publiek domein), en over Collectieve afspraken terzake door belanghebbenden en (vermeend) rechthebbenden. In deze blog geef ik twee voorbeelden van inperking van het publiek domein door het auteursrecht. Over Koningin Wilhelmina en de Oegstgeester dakpan. Eigenlijk ook twee voorbeelden van toeëigening waar ik zo mijn vraagtekens bij zet. In beide gevallen gaat het om Erfgoed. Dat is op zich (nog?) geen argument in het auteursrecht. Het zou kunnen kwalificeren als “fair use” ofwel gebruik naar redelijkheid en billijkheid. Erfgoed zou gewoon ook een beperking op het auteursrecht kunnen zijn. Maar is dat niet. Individuele rechten van overledenen gaan voor publiek domein. Om tenminste over na te denken.

Er is natuurlijk een verschil tussen het erfgoed object als zodanig en het auteursrecht op een afbeelding er van. Hoewel … Het kan natuurlijk niet zo zikjn dat Rob Scholte het auteursrecht heeft verworden op het Copyright symbool, de C in een cirkel. Niet als zodanig. Niet in alle versies. Hoewel … het auteursrecht strekt zich uit tot een verveelvoudiging “in gewijzigde vorm”. En dat zou dan eigenlijk voor alle weergaven van een C in een cirkel gelden. Best lastig. Rob Scholte was natuurlijk typisch een auteursrecht-criticus. Maar toch.

Koningin Wilhelmina

Kent u haar nog? Die Koningin? De historische vereniging Ypenburg weet zich behoorlijk overvallen door een incassobureau dat namens het ANP geld wil zien voor een foto van koningin Wilhelmina die een vliegtuigtrap afloopt na aankomst op vliegveld Ypenburg. Ik aarzel om die foto in dit blog op te nemen. Met mijn kennis van het auteursrecht zou ik mij op het citaatrecht beroepen, maar voor een afbeelding waar auteursrecht op rust blijft dat een te beargumenteren zaak. Doen wij overigens graag.

Je vraagt je dan weer af of het auteursrecht hiervoor bedoeld is. De fotograaf is allang overleden. Maar mogelijk nog geen 70 jaar dood. Wie weet het? Veel auteursrecht wordt in het wilde weg geclaimd. Altijd eerst maar eens navraag doen. Al is dat soms best lastig. In alle bescheidenheid wijs ik op ons Copyright Register, waar je auteursrecht voor de buitenwacht inzichtelijk kunt vastleggen. Hoewel auteursrecht zgn. vormloos ontstaat (door het maken van het werk) zien we in de praktijk keer op keer onduidelijkheid en onzekerheid over het bestaan dan wel de rechthebbende. Alle registraties helpen daarbij. In mijn vorige blog wees ik op de gang naar het EUIPO (het EU-merkenbureau in Alicante) voor sommige “onzekere” situaties. Vastlegggen. Transparantie.

De Oegstgeester Dakpan – als koekje en als behang

Kent u haar nog? Die dakpan. Ook een erfgoed-kwestie. Weer geen publiek domein. Hoewel …

De Oegstgeester dakpan is een soort platte dakpan die nog nauwelijks gebruikt wordt. De dakpan is vernoemd naar de plaats waar deze gebakken werd: het Zuid-Hollandse Oegstgeest, hoewel de pan voor het eerst rond 1840 in het Verenigd Koninkrijk gemaakt werd. De pannen werden met name blauwgesmoord geleverd en zijn vrij zeldzaam in gebruik. De vorm is afgeleid van de biberschwanz (beverstaart) waarbij de groeven in die dakpannen het water naar beneden geleiden. Bij de Oegstgeester dakpannen dienen deze groeven ook om de dakpannen in elkaar te laten grijpen. De vorm lijkt op een vissenschub en de bedekking vormt een schubbendak. De dakpannen werden oorspronkelijk bij twee fabrieken gebakken: ‘Josson’ pannenbakkerij, officieel De Nijverheid, en de ‘Van Sillevoldt’ bakkerij. Bron: wikipedia

Je kunt er koekjes van bakken. Of je kunt er een foto van maken. Ontstaat daar dan een absoluut recht door? Op basis waarvan je een ieder kunt verbieden het motief te gebruiken? En het zo dus als het ware uit het publiek domein te halen?

De koekjes geven op zich geen probleem. Opeten en weg. De Oegstgeester dakpan als lekkernij kent ook een geschiedenis, maar die gaat iets minder ver terug. ‘Het was burgemeester Scheenstra die op zoek was naar iets bijzonders wat bij Oegstgeest hoorde en eetbaar was. Als hij andere dorpen en steden bezocht dan kwam hij steevast thuis met iets lekkers dat gerelateerd was aan die plaats. Hij wilde dat ook voor ons dorp. Er kwam een heuse brainstorm aan te pas waar de Oegstgeester dakpan al vrij snel opborrelde als iets typisch Oegstgeest’, aldus Annemarie de Groot. Ze is de kleindochter van Hugo de Groot die in 1924 een bakkerij begon aan de Kempenaerstraat 111. ‘Toen de keuze definitief op de dakpan was gevallen moesten we aan de slag om er iets eetbaars van te maken. We ontwikkelden een recept en mallen om de koekjes in grote hoeveelheden te kunnen bakken.  Bron: Oegstgeester Courant.

Maar dan dat fotobehang. Het leek zo’n leuk idee: een behangprint op het gemeentehuis met daarin verwerkt de specifieke vorm van de Oegstgeester dakpan. De behangers gingen vervolgens aan het werk, maar moesten al snel weer terug om het zojuist geplakte behang weer volledig af te plakken. Wat is er aan de hand? De ambachtelijke meubelmaker Eric Groenendijk uit Oegstgeest sleept de gemeente voor de kantonrechter, schrijft het lokale nieuwsplatform Sleutelstad. Hij doet dat omdat de gemeente zonder toestemming een foto van één van zijn werken voor het fotobehang in het gemeentehuis heeft gebruikt. Hij eist een schadevergoeding en wil dat de gemeente het fotobehang verwijdert. Groenendijk heeft eerder houten onderzetters in de vorm van een Oegstgeester dakpan gemaakt. Een foto die hij van een van deze onderzetters maakte, is nu gebruikt op het fotobehang in de Dakpanzaal van het gemeentehuis. Bron: Omroep West.

Conclusie

Het publiek domein wordt op deze manier kleiner gemaakt door o.a. het auteursrecht. Vooral de happen die uit bestaand erfgoed worden genomen zijn maatschappelijk bedenkelijk. Het zou goed zijn om naast Duurzaamheid en AI ook Erfgoed op de IE-agenda’s te zetten.

Eerdere blogs

Auteursrecht en erfgoed (1) – Toeëigening versus publiek domein

Auteursrecht en erfgoed (2) – Afspraken tussen belanghebbenden