Samen met mijn oud collega HKU Joost Smiers verdiep ik mij al lange tijd in de vraag of het octrooirecht eigenlijk wel de rationales vervult waarvoor het ooit in het leven werd geroepen. Reflexie is heden ten dage lastig te vinden. De wereld draait door. In IE met BigTech, BigPharma en BigBrands. Met alle bijbehorende economische wetmatigheden. Ik schreef daar al eerder een paar blogs over en verzuchtte Zeitenwende.

• Essentiële geneesmiddelen als publiek goed – ruimte voor maatschappelijk eigenaarschap (TLG blog)
• Zeitenwende – ook voor IE (gastblog IustitiaScripta)

Nu verwijs ik naar (en citeer ik uit) een makkelijk toegankelijk uitvoerig overzichtsartikel van Hans Radder en Joost Smiers (2024). Medical research without patents: It’s preferable, it’s profitable, and it’s practicable. Accountability in research, 1-22.

Zonder octrooien geen nieuwe geneesmiddelen?

De farmaceutische industrie moet, zo bepleiten zij in dit artikel, aan banden worden gelegd. Een effectieve manier om dit te doen is het afschaffen van octrooien op de resultaten van medisch onderzoek naar geneesmiddelen. In debatten over deze kwestie wordt vaak geponeerd dat medisch onderzoek zonder octrooien onmogelijk is. Omdat onderzoek en ontwikkeling van geneesmiddelen riskant en duur is, zou een periode van octrooibescherming vereist zijn, van meestal twintig jaar. Deze geeft de industrie, ten eerste, de tijd die nodig is voor het testen en de goedkeuring van hun medicijnen. Ten tweede verleent het octrooi de industrie een exclusief wettelijk recht om goedgekeurde medicijnen te verkopen of om anderen, tegen betaling, een licentie te verlenen om ze te verkopen. De fundamentele claim is dus dat alleen dit octrooisysteem de farmaceutische industrie in staat stelt de hoge investeringen die zij doet terug te verdienen. Zonder octrooien geen nieuwe geneesmiddelen.

Het doel van hun artikel is om dit argument te weerleggen. Zij doen dit in drie stappen. Zij laten zien dat medisch onderzoek zonder octrooien wetenschappelijk, sociaal en moreel de voorkeur verdient. Zij beargumenteren dat het alternatief – zonder de huidige, buitensporige winsten van de grote farmaceutische industrieën – grote economische en financiële voordelen heeft voor de gewone patiënt. En ze schetsen een concreet sociaal-politiek en organisatorisch model waarmee dit alternatief gerealiseerd kan worden.

Medicijnen zonder BigPharma

Er zijn drie belangrijke redenen voor het produceren van medicijnen zonder dat grote multinationale bedrijven (Big Pharma) en hun octrooien daarbij een cruciale rol spelen. Ten eerste zijn er de vele bredere kritieken op de commercialisering van het medisch onderzoek. Deze studies bieden nauwkeurige analyses van een groot aantal gevallen van wetenschappelijke en morele corruptie. Die corruptie is een direct gevolg van conflicten tussen wetenschappelijke en morele standaarden enerzijds en de economische en financiële belangen en macht van de grote farmaceutische bedrijven anderzijds.

Een tweede argument tegen het verlenen van monopolies aan private bedrijven is de enorme hoeveelheid publiek geld die wordt geïnvesteerd in het onderzoeken, ontwikkelen, testen, vervaardigen en op de markt brengen van geneesmiddelen. Het is dus niet zo dat het de farmaceutische bedrijven zijn die alle, of bijna alle, risico’s en kosten van de productie van geneesmiddelen dragen.

Een derde reden om de grote farmaceutische industrieën en hun aandeelhouders te omzeilen zijn de vaak buitensporige winsten van deze bedrijven. Een belangrijke oorzaak van deze excessen zijn de sterke commerciële monopolies die via octrooien aan de farmaceutische industrie worden toegekend.

Kortom: er zijn meer dan genoeg redenen om te breken met het huidige systeem van geneesmiddelenproductie en toe te werken naar een systeem van medisch onderzoek zonder octrooien. In de rest van hun artikel maken Radder en Smiers duidelijk welke besparingen er maatschappelijk mogelijk zijn, en hoe we e.e.a. kunnen realiseren. Joost Smiers had al eerder heel concreet gemaakt langs welke wegen farmaceutische producten ontwikkeld kunnen worden.

Bronnen

Joost Smiers, De farmaceutische industrie is overbodig  (zijn website – met verdere bronnen)

Essentiële geneesmiddelen als publiek goed. Ruimte voor maatschappelijk eigenaarschap, blog Rudi Holzhauer TLG advocaten, 26 november 2023.

Bijeenkomst KNAW – Geneesmiddelen als publiek goed (website KNAW) ) (op de site van Joost Smiers)

Hans Radder en Joost Smiers (2024). Medical research without patents: It’s preferable, it’s profitable, and it’s practicable. Accountability in research, 1-22.

Hans Radder en Joost Smiers (2024), Betaalbare geneesmiddelen zonder BigPharma (website Wiarda Beckman Stichting)