Waarom is de Zembla uitzending “Sluiproute Iran” verboden?
In een recente zaak heeft het Gerechtshof Amsterdam geoordeeld dat BNNVARA de Zembla-uitzending Sluiproute Iran offline moet halen en offline moet houden. Dit arrest illustreert dat een rechter grenzen kan stellen aan de persvrijheid wanneer onderzoeksjournalistiek zich richt op de betrokkenheid van personen bij controversiële praktijken.
Achtergrond: sanctieontduiking en publieke beeldvorming
De uitzending behandelde hoe Iran, ondanks internationale sancties, via bedrijven en organisaties in Nederland toegang zou hebben tot geldstromen. Daarbij werd een Nederlandse ondernemer prominent in beeld gebracht, waarbij de suggestie werd gewekt dat hij betrokken zou zijn bij het ontduiken van sancties en indirect bij het financieren van de Revolutionaire Garde, een organisatie die in verband wordt gebracht met onderdrukking en mensenrechtenschendingen in Iran. De ondernemer en zijn echtgenote voelden zich door de uitzending ernstig beschadigd en spanden een kort geding aan, waarin zij eisten dat de uitzending offline zou worden gehaald. De voorzieningenrechter wees de vordering van het echtpaar in eerste instantie af, maar in hoger beroep werd alsnog in hun voordeel beslist.
Vrijheid van meningsuiting versus bescherming van de eer en goede naam.
In deze zaak stond de rechter voor een afweging tussen twee fundamentele rechten. Enerzijds het recht van BNNVARA op vrijheid van meningsuiting en anderzijds het recht van het echtpaar op bescherming van hun eer en goede naam.
Bij de afweging van deze belangen oordeelde het Hof dat de uitzending op suggestieve wijze de indruk wekte dat het echtpaar een bewuste rol speelde in het omzeilen van sancties. De montage van de reportage droeg hier sterk aan bij. Door beelden van het echtpaar af te wisselen met schokkende beelden van martelingen en executies in Iran, werd impliciet een verband gelegd tussen hun zakelijke activiteiten en de gewelddadige repressie in dat land. De gemiddelde kijker zou daardoor de indruk kunnen krijgen dat het echtpaar niet slechts een kleine schakel was in een complex internationaal handelsnetwerk, maar een bewuste facilitator van illegale transacties.
Volgens het hof bleek echter uit de feiten dat rol van het echtpaar veel beperkter was dan de uitzending suggereerde. De zakelijke betrokkenheid met de in de uitzending genoemde bedrijven was van korte duur en vond plaats in een periode waarin handel met Iran nog niet volledig onder de sancties viel. Bovendien werd onvoldoende duidelijk gemaakt dat de samenwerking met deze bedrijven al jaren geleden was beëindigd. Het ontbreken van een heldere tijdlijn en context zorgde ervoor dat de beschuldigingen zoals in de uitzending naar voren kwamen volgens het Hof buitenproportioneel waren.
Het oordeel van het Hof is terecht
Het eindresultaat van de belangenafweging van het Hof is mijn inziens terecht. Uiteraard is de journalistieke missie van Zembla om maatschappelijke misstanden aan het licht te brengen op zich legitiem. Daarbij geldt echter wel zo dat indien personen in verband worden gebracht met ernstige misdrijven dat dergelijke ernstige aantijgingen wel voldoende steun moeten vinden in het feitencomplex en dat lijkt hier niet het geval.
Daarnaast had de suggestie dat het echtpaar doelbewust had bijgedragen aan het ondermijnen van sancties en indirect aan het financieren van repressie, verstrekkende gevolgen voor het echtpaar en hun gezin. Het hof heeft dan ook terecht geoordeeld de inbreuk op de reputatie en privéleven van het echtpaar in deze zaak zwaarder weegt dan de vrijheid van meningsuiting van BNN/VARA.
Een vonnis met impact
De uitspraak heeft belangrijke implicaties. Het is een zeldzaam geval waarin een rechter een gehele uitzending verbiedt. Dit bevestigt dat onderzoeksjournalistiek niet onaantastbaar is. Wanneer een programma reputatieschade veroorzaakt zonder dat dit genoegzaam wordt ondersteund door feiten, kunnen juridische consequenties volgen. Tegelijkertijd legt dit vonnis extra verantwoordelijkheid bij journalisten en redacties. Het bewijst dat niet alleen de feiten dienen te kloppen, maar ook dat de context en montage van een onderzoeksprogramma eerlijk en genuanceerd moeten zijn.
Uiteraard helpen wij jou graag als je van mening bent dat een (voorgenomen) uitzending onrechtmatig is. Neem hiervoor contact met ons op.