Inleiding
Met verwijzing naar mijn vorige blogs in deze serie, belicht ik nu de aandeelhoudersovereenkomst (SHA) als juridisch fundament voor de beoogde samenwerking tussen de aandeelhouders alsmede doorgaans de bestuurders en de vennootschap(pen) zelf.
Typen aandeelhoudersovereenkomsten
De praktijk kent drie hoofdtypen:
- Strategische joint venture/samenwerking: Partijen combineren hun expertises voor een gezamenlijke onderneming, focus op operationele samenwerking en kennisdeling;
- Private equity-investering: Financiële investeerder neemt (meer- of minderheids)belang met (onder meer) beschermingsmechanismen en (a)typische voorwaarden, oprichter(s) behoudt/behouden deel van de aandelen of verkrijgen deze in NewCo door herinvestering;
- Consortium-overeenkomst: Meerdere partijen werken samen in specifiek project.
Verhouding tot Statuten
- Statuten: Openbaar, objectief uitlegbaar, werken tegen derden
- SHA: Vertrouwelijk, Haviltex-criterium-uitleg, flexibeler aanpasbaar
Voorrangsregels:
- Tussen aandeelhouders: SHA prevaleert (mits bepaald)
- Tegen derden: Statuten zijn leidend
Praktijktip: Kritieke bepalingen zowel statutair als contractueel vastleggen.
Uitkeringen en dividend
- Rangorde van uitkeringen bij verschillende scenario’s (waterval)
- Liquidatiepreferentie voor bepaalde aandeelhouders
- Dividend- en uitkeringsbeleid
Vetorechten (bij uitkeringen):
- Bescherming minderheidsaandeelhouder(s)
- Groeikapitaal behouden
- Balans tussen rendement en herinvestering
Kapitaalverstrekkingen en aandelen
- Anti-verwateringsmechanismen
- Voorkeursrechten: right of first refusal, right of first offer
Overdrachtsrestricties (basisvarianten):
- Voorkeursrecht: Aanbieden aan medeaandeelhouders
- Goedkeuringsrecht: Instemming vereist voor overdracht
- Overdrachtsverbod: Tijdelijke of (semi-)permanente lock-up (al dan niet in de vorm van kwaliteitseisen)
Exit-mechanismen:
- Drag-along: afdwingen verkoop door één of meerdere aandeelhouders
- Tag-along: Minderheid mag meeverkopen
- Forced sale: Bij geschillen of deadlock-situaties
Governance en zeggenschap
Reserved matters (gekwalificeerde meerderheid vereist):
- Statutenwijziging en kapitaalbesluiten
- Grote investeringen en desinvesteringen
- Benoeming bestuurders en commissarissen
- Jaarbudget en meerjarenstrategie
Bestuur:
- Evenredige vertegenwoordiging naar aandelenverhouding
- Benoemingsrechten
- Vetorecht bij bestuurswisselingen (letter- soortaandelen?)
Leaver-bepalingen
Good Leaver-scenario’s:
- Pensionering, arbeidsongeschiktheid, overlijden
- Ontslag zonder dringende reden
- Gevolg: doorgaans marktwaarde voor aandelen
Bad Leaver-scenario’s:
- Ontslag wegens dringende reden
- Concurrentie of (verwijtbare) schending van verplichtingen
- Gevolg: Lagere waardering, korting en/of gedwongen overdracht (bijv. voor de nominale waarde)
Early Leaver
Restrictieve bepalingen
Non-compete clausules:
- Geografische en tijdelijke beperkingen
- Definitie van concurrerende activiteiten
- Uitzondering voor passieve investeringen
Non-solicit bepalingen:
- Verbod op werven van personeel
- Bescherming van vaste klanten- en leveranciers
- Reciprociteit tussen aandeelhouders
Geheimhouding
Geschiloplossing
Escalatieladder:
- Intern overleg tussen aandeelhouders
- Mediation of bindend advies
- Arbitrage of gewone rechter
- Forum shopping: Keuze voor Nederlandse rechtbank of internationale arbitrage
Praktische aandachtspunten
Veel voorkomende valkuilen:
- Onduidelijke trigger-omschrijvingen voor rechten en verplichtingen
- Onevenwichtige machtsverhoudingen
- Verouderde bepalingen bij bedrijfsgroei
- Gebrek aan conflict-escalatieprocedures
Best practices:
- Regelmatige herziening bij mijlpalen
- Informatierechten buiten algemene vergadering om
- Heldere definities en berekeningswijzen
- Balans tussen flexibiliteit en rechtszekerheid
- Anticipatie op verschillende groeiscenario’s
Conclusie
Een goed gestructureerde aandeelhoudersovereenkomst anticipeert op de dynamiek van ondernemingsgroei en wijzigende verhoudingen tussen aandeelhouders. Het document moet verder reiken dan de huidige situatie en werkbare oplossingen bieden voor toekomstige scenario’s.
De Nederlandse contractsvrijheid biedt ruime mogelijkheden — de kunst ligt in het maken van afspraken die alle partijen dienen zonder de onderneming te belemmeren.
Professioneel juridisch advies vooraf voorkomt kostbare geschillen achteraf.